TÍNH MỸ THUẬT VÀ TÍN NGƯỠNG CỦA HỆ THỐNG ỐNG MÁNG XỐI TRONG CÁC NHÀ CỔ Ở HỘI AN

Giá trị nghệ thuật kiến trúc của khu phố cổ Hội An được thể hiện ở bố cục của cả khu phố và qua từng di tích như kết cấu, các hình thức trang trí trên công trình tại vì kèo, vách gỗ, mái ngói... Một trong những nét đặc sắc trong trang trí kiến trúc là các hình thức trang trí ở ống, máng xối thoát nước của các ngôi nhà cổ, các công trình kiến trúc tôn giáo - tín ngưỡng

Máng xối là một bộ phận quan trọng trong kết cấu kiến trúc của hầu hết ngôi nhà truyền thống có bố cục gồm từ 2 nếp nhà trở lên nằm liền kề nhau, có chức năng hứng và dẫn nước mưa chảy xuống từ mái của công trình kiến trúc để thoát ra ngoài. Trong khu phố cổ Hội An, hầu hết các công trình kiến trúc từ di tích tín ngưỡng đến nhà ở của nhân dân đều gồm từ hai nếp trở lên do vậy chúng thường có hệ thống máng xối. Những máng xối trong các công trình ở khu phố cổ Hội An được làm không chỉ để thực hiện chức năng dẫn thoát nước mà còn hướng đến nhiều giá trị nghệ thuật, văn hoá và tín ngưỡng sâu sắc. Điều này thể hiện ở việc tạo tác đầu máng xối thành hình dáng các con vật hoặc làm ống xối dẫn từ đầu máng xối xuống mặt đất với nhiều kiểu khác nhau. Những con vật thường thấy trong trang trí đầu máng xối là hình cá chép, hình con ếch. Hình dáng ống xối chủ yếu được làm theo kiểu thân cây trúc hoặc cây cổ thụ. Đầu máng xối hình cá chép hoặc hình ếch có cấu tạo gồm hình con ếch, cá chép bằng gốm tráng men gắn vào đầu máng xối hoặc đắp được đắp sau đó cẩn mảnh sứ màu, miệng quay xuống dưới. Khi trời mưa, dòng nước chảy từ xối xuống qua miệng cá chép, ếch tạo nên hình ảnh khá thú vị và độc đáo. Nghệ nhân xưa sử dụng hình ảnh con cá chép và con ếch trang trí ở đầu máng xối có những dụng ý sâu sắc. Cá chép sống ở môi trường nước, tượng trưng cho sức mạnh, sự giàu có và thành đạt. Chính ý nghĩa này nên trong khu phố cổ Hội An, ngoài vị trí đầu máng xối, hình ảnh cá chép xuất hiện ở rất nhiều vị trí khác từ bờ nóc, bờ chảy của mái ngói đến các cấu kiện, chi tiết kiến trúc gỗ. Hình ảnh cá chép được chạm lộng tạo dáng cho vì vỏ cua ở các di tích là một sáng tạo nghệ thuật độc đáo, tinh tế. Con ếch ngoài sinh sống trong môi trường nước thì tiếng kêu của ếch cũng báo hiệu trời sắp chuyển mưa một điều kiện cần thiết cho những vụ mùa bội thu cuộc sống sung túc. Trong khu phố cổ Hội An, hình ảnh con cá chép trang trí ở đầu máng xối xuất hiện nhiều ở các hội quán của người Hoa, tại hai bên khu vực mái tiếp giáp giữa chính điện và phương đình. Một số di tích khác như Quan Công miếu, Hội quán Phước Kiến..., hình ảnh con cá chép xuất hiện ở máng xối tại sân trời, với 4 con cá chép phun nước xuống hòn non bộ từ bốn góc. Một số di tích nhà ở, nhất là những nhà ở loại đặc biệt máng xối ở vị trí sân trời trang trí hình cá chép thường có.

Một hình thức khác trong trang trí máng xối dẫn nước là ống xối được cách điệu nhiều kiểu dáng khác nhau từ hình cây cổ thụ đến thân cây trúc, cây tre. Trong đó các máng xối, hình thân cây trúc xuất hiện phổ biến, đặc biệt tại các di tích nhà 40 - Trần Phú; nhà 41 - Nguyễn Thái Học,.... Ống xối được làm từ những ống tròn bằng đất nung ghép chồng lên nhau từ mặt đất đến đầu máng xối. Mặt ngoài của ống xối tô đắp vữa vôi và cách điệu hình thân cây trúc vươn cao lên đến máng xối. Đầu ống xối ở vị trí thoát nước tạo dáng hình miệng cá, cây trúc tượng trưng cho  khí phách của người quân tử, đức tính ngay thẳng, sẵn sàng chịu đựng mọi gian khổ, sẵn sàng đối mặt với phong ba bão tố. Hình ảnh ống xối dáng cây cổ thụ xuất hiện ở các di tích tín ngưỡng như đình Cẩm Phô, Hội quán Triều Châu,... Nó cũng được làm từ các ống tròn bằng đất nung ghép chồng lên nhau nhưng không tạo dáng hình thân trúc mà tạo dáng hình cổ thụ với các chi cành được đắp vươn ra hai bên.
Việc tạo dáng hình các con vật ở đầu máng xối hay hình dáng các cây cổ thụ, thân cây trúc ở ống xối mang ý nghĩa biểu trưng cao, thể hiện tính sáng tạo của các nghệ nhân Hội An xưa trong việc xây dựng các công trình kiến trúc ở khu phố cổ Hội An. Những biểu hiện nghệ thuật ở hệ thống máng, ống xối vừa phản ánh quá trình giao lưu, tiếp biến văn hoá đa chiều ở Hội An trong lịch sử, vừa góp phần tạo nên các giá trị nổi bật của các công trình kiến trúc cổ ở Khu phố cổ Hội An.