ĐƯỜNG HOÀNG DIỆU VÀ NHỮNG CÂY CỔ THỤ

. Có thể nhận thấy đường Hoàng Diệu như là ranh giới phía Đông của không gian khu phố cổ Hội An từ các thế kỷ XVII - XIX. Trước khi có chiếc cầu bắt qua Cẩm Nam, cũng như các tuyến đường khác có trục Bắc Nam nằm trong khu phố cổ, nó là tuyến đường dẫn ra bờ sông bến đò.
 
Nếu như những ngôi nhà cổ ở đường Trần Phú, Nguyễn Thái Học… với mái ngói đất nung ẩn tích dấu vết thời gian gợi cảm giác cổ kính, trầm mặc thì những cây cổ thụ trên đường Hoàng Diệu càng khắc họa thêm cảm giác đó. Đến nay, tuy chưa phải lâu đời và có thể là sản phẩm của quy hoạch cây xanh đường phố thời Pháp thuộc, song những cây cổ thụ ở đây thực sự tạo được ấn tượng mạnh mẽ đối với mọi người. Trên đường Hoàng Diệu hiện có chừng 09 cây cổ thụ thuộc các giống Vông Đồng, Muồng hoa đào và Đa lá to. Trong đó chiếm số lượng nhiều nhất là Muồng hoa đào, được phân bố dọc hai vỉa hè, ngã bóng che mát suốt đoạn dài từ đường Trần Phú đến đường Phan Bội Châu.
Theo kết quả nghiên cứu, cây Muồng hoa đào, tên khoa học là Cassia Nodosa L, thuộc họ Vang. Cây trưởng thành cao đến 20m. Thân tròn thẳng, gốc cây có bạnh nhỏ, vỏ màu xám trắng. Cây phân cành ở độ cao 1-3m, nếu phân cành thấp thì điểm phân cành thường 2-3 nhánh tương đối thẳng, từ những cành lớn phân thành những cành nhỏ nằm gần ngang, rồi tiếp tục phân thành những cành con. Tán tròn không đều, lá hình thuỗng kép lông chim 2 lần, mật độ lá tương đối dày. Hoa màu hồng mọc thành chùm gồm những bông kép mang 8-20 hoa, nhị uốn móc câu, không có hương thơm nhưng màu sắc rực rỡ. Cây 4-5 tuổi bắt đầu có hoa, hoa nở từ tháng 5-8. Quả hình ống, chín vào tháng 10-11. Còn cây Vông Đồng, tên khoa học là Hura crepitas L, thuộc họ phụ ba đậu. Cây trưởng thành cao tới 15m, thân tương đối tròn, thẳng phủ đầy gai từ gốc lên đến tận các cành, gai ngắn nhưng nhọn và to, vỏ màu nâu sẩm. Cây phân cành ở độ cao 3-5m, cành có nhiều nhánh con. Tán hình trứng hơi rủ, lá hình tim có màu xanh sẩm bóng, mật độ lá dày. Hoa đơn tính, mọc ở đầu cành. Quả hình đĩa có nhiều múi, khi chín nứt thành nhiều mảnh văng hạt đi rất xa.
Nếu như Đa (Ficus) là loại cây có nguồn gốc ở Ấn Độ, Miếng Điện, được du nhập vào Việt Nam từ rất sớm và trở thành hình ảnh quen thuộc đối với người Việt, và cây Muồng hoa đào sinh trưởng nhiều ở miền Bắc thì Vông Đồng là loại cây có nguồn gốc ở Châu Mỹ, mới du nhập vào Việt Nam bởi người Pháp vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế Kỷ XX.

 
Hiện nay chưa có tư liệu xác định rõ ràng thời điểm những cây cổ thụ ở đường Hoàng Diệu được trồng, nhưng theo ảnh của tác giả Vĩnh Tân chụp vào những thập niên nửa đầu thế kỷ XX thì cây đã có kích thước tương đối lớn. Một số ý kiến cho rằng, nó được trồng vào khoảng đầu thế kỷ XX, khi người Pháp xây dựng khu phố mới với những ngôi nhà mang phong cách kiến trúc Pháp ở đường Phan Bội Châu hiện nay./.