MÚA THIÊN CẨU Ở HỘI AN

     Múa Thiên Cẩu là một dải vải màu đỏ hoặc vàng, hai bên có tua kiểu vi rồng, đằng sau buộc một túm lá cây làm đuôi. Thần thái của Thiên Cẩu được tập trung ở phần đầu với các màu sắc tượng trưng cho ngũ hành và cách tô điểm theo quy định riêng nhằm gắn cho con vật này những chức năng linh thiêng như trừ ma quỷ, xua đuổi tà khí, chữa bênh, cầu phúc. Mặt Thiên Cẩu chỉ có hàm trên đầy răng, hàm dưới là một miếng bìa gắn thêm vào để tạo râu, thoạt trông giống mặt các Kala của người Chăm.
Múa Thiên Cẩu ở Hội An, theo điều tra cho thấy, được thực hiện theo những bài bản riêng khác với lối múa lân hoặc sư tử mới du nhập sau này. Cách đánh trống, xập xỏa, cũng như vậy. Một bài múa Thiên Cẩu gồm nhiều động tác, nhiều màn gồm: đi, đứng, nhảy, ngủ, thức giấc, đớp trẻ trừ phong, liếm cổng trừ tà, vái lạy cầu phúc,  ăn lá cây, uống nước, ăn giải thưởng, thăng thiên phun lửa, tranh tài với Hồng Hà Nhi… Cùng múa với Thiên Cẩu có ông Địa, được hóa trang với vẻ mặt hớn hở, phổng phao, bụng to, tay cầm quạt, lưng dắt cờ lệnh.
    Qua một số tư liệu dân gian sưu tầm được ở địa phương về việc mong cho rằm Trung Thu có mưa, tục đưa trẻ nhỏ vào miệng cho Thiên Cẩu liếm để trẻ mau lớn, không bị ghẻ sài, tục nuốt và nhả ra quả cam để chủ nhà ăn cầu phúc cùng những nghi thức linh thiêng khác liên quan đến việc chế tạo, biểu diễn Thiên Cẩu chnúg tôi thấy rằng đây là loại múa dân gian có nguồn gốc lâu đời, liên quan đến ước mơ trăng tròn, ước mơ mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu của cư dân nông nghiệp. Không phải ngẫu nhiên mà múa Thiên Cẩu lại đi liền với Tết Trung Thu, một thời điểm quan trọng trong lịch mùa vụ nông nghiệp, đặc biệt là mùa vụ nông nghiệp lúa nước. Cũng không phải ngẫu nhiên mà cư dân địa phương gọi con vật múa đón Trung Thu là Thiên Cẩu - con vật có mặt trong huyền tích của nhiều nước phương Đông cũng như phương Tây liên quan đến nhật thực, nguyệt thực, đến hiện tượng nuốt và nhả ra mặt trăng mang ý nghĩa báo hiệu sự tốt đẹp của mùa màng, của cuộc sống con người.
Do phát triển ở một số địa phương có hoạt động buôn bán phát triển mạnh nên trước đây, ngoài ý nghĩa cầu trăng, cầu mùa, múa Thiên Cẩu còn gắn thêm một số nghi thức, ý nghĩa về cầu phúc, cầu tài lộc, trừ tà tống ôn, ngăn ngừa hỏa hạn… Càng về sau màu sắc tín ngưỡng mờ dần, thay vào đó, tính thi thố biểu diễn, vui chơi hội hè ngày càng lấn át và trở thành chủ đạo, nhất là những năm gần đây.