Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
Một số văn bản Hán Nôm liên quan đến việc chấn chỉnh, đảm bảo mỹ quan phố thị Hội An
Trong những thập niên qua, Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An đã tổ chức nhiều đợt sưu tầm, nghiên cứu và dịch thuật số lượng lớn tài liệu Hán Nôm sưu tầm được từ nhà dân, nhà thờ tộc họ, di tích tôn giáo tín ngưỡng và từ các Trung tâm lưu trữ quốc gia, Viện nghiên cứu trên cả nước. Các tài liệu Hán Nôm sưu tầm được gồm nhiều loại như khắc trên chất liệu gỗ, đá, viết trên chất liệu giấy dó, giấy long đằng với nội dung về lịch sử, chính trị, văn hóa, nghệ thuật, tôn giáo, kinh tế - xã hội. Trong khối lượng tài liệu sưu tầm được, có bộ phận tài liệu liên quan đến xã Minh Hương ở Hội An. Bộ phần tài liệu này chứa nhiều nội dung quan trọng, phong phú về hình thức như gia phả, khế ước, sổ đinh, sổ điền, các trát văn trình bẩm của nội xã, các tờ truyền của quan chức gửi về… Một trong những nội dung quan trọng mà đến ngày nay vẫn còn được quan tâm, chú trọng đó là việc xây dựng nếp sống phố thị ngăn nắp, sạch sẽ, cũng như việc bài trí hàng hóa của mỗi cửa tiệm chu đáo, gọn gàng.
Từ cuối thế kỷ 16, hoạt động buôn bán ở Hội An bắt đầu trở nên sầm uất, phố thị ngày càng mở rộng, trên bến dưới sông ghe thuyền tấp nập kết nối giao thương nam - bắc, đông - tây, trở thành cảng thị quốc tế bậc nhất khu vực. Vào thế kỷ 19, hoạt động thương mại ở phố cảng Hội An vẫn tiếp tục duy trì mạnh mẽ, điều này đã được các sử quan triều Nguyễn ghi chép trong quốc sử. Dưới thời các chúa Nguyễn và cả các vua triều Nguyễn về sau, xã Minh Hương ở Hội An được giao đặc quyền quản lý hoạt động buôn bán và quản lý phố xá ở phố thị Hội An.
Hoạt động kinh doanh, buôn bán, ngoại thương, tiểu thủ công nghiệp trong giai đoạn này được chú trọng, vì vậy mà công tác phòng chống lũ lụt, hỏa hoạn, giữ gìn cảnh quan môi trường cũng đã được triều đình cũng như địa phương đặt sự quan tâm. Trong không gian phố thị các mặt hàng hóa, mà tại các đường hẻm thông ra các đường lớn, cống rãnh nhỏ thông xuống sông cũng được kêu gọi khơi thông tránh bị úng tắc, hay sửa chữa cho thông, để phòng khi lũ lụt, hay hỏa tai xảy ra dễ dàng ứng phó hơn. Năm 1758, có văn bản về nội dung trên như sau:
Phiên âm
Nội viện cai phủ tàu Nhuận Ân hầu kê.
Nhứt thừa truyền lưỡng biên phố tân cựu các khách: hệ mỗ gia tiền lộ thông hành cập tiểu mạch hạ giang, hữu thủy ủng tắt nghi cứ địa phận mai quật bồi thác dĩ phòng thủy hỏa như lưỡng đồ hạnh Cây Me tự thông phát đại lộ. Hiệp truyền Minh Hương xã cập hội quán tương hiệp dụng công bồi bổ vũ chủ lưu khai miễn lưỡng bàng uế trọc. Tư truyền.
Cảnh Hưng thập cửu niên thập nguyệt nhị thập tứ nhật.
Truyền.
Dịch nghĩa
Quan cai phủ tàu nội viện Nhuận Ân hầu, kê
Truyền cho hai bên phố các nhà khách cũ, mới, hễ nhà nào mà trước nhà có đường thông ra đường lớn, cùng cống rãnh nhỏ thông xuống sông có bị úng tắt thì phải đào khơi hay bồi đắp cho thông để phòng khi bị nước lụt hay hỏa tai như hai bên đường đi trước chùa Cây Me ra đường lớn. Nay hiệp truyền cho xã Minh Hương và Hội quán phải phối hợp dụng công đắp bồi để nước mưa chảy khỏi bị dơ nhớp đục bẩn. Nay truyền.
Ngày 24 tháng 10 năm Cảnh Hưng 19 (1758).
Truyền.
Để chuẩn bị cho cuộc tuần du của vua Minh Mạng đến Hội An, đã có các trát văn, tờ truyền đến các quan chức, chức dịch xã Minh Hương phải chú trọng đến việc chuẩn bị lễ vật, cũng như chỉnh trang phố thị ngăn nắp, sạch sẽ, giữ gìn phố xá đảm bảo mỹ quan hơn. Phiếu sức vào năm Minh Mạng thứ 8 cho xã Minh Hương có nội dung yêu cầu chỉnh trang từ phố xá, đường đi, bến sông phải thật sạch sẽ, đến việc sắp xếp các mặt hàng phải thật ngăn nắp. Nội dung phiếu sức như sau:
Phiên âm
Minh Mệnh bát niên tứ nguyệt nhị thập nhật
Phiếu Minh Hương xã chức dịch đẳng tri cứ, tư cung phụng đại giá nam tuần tại doanh gian hữu cung ứng vật kiện tái cai xã phố diện tịnh thông bộ nhứt điều cập tân thứ các sở lý ưng chỉnh khiết. Nhiếp thử hiệp phiếu nghi chiếu lệ, hậu các vật biện mãi cụ số hạn bổn nguyệt nhị thập ngũ nhựt hiện đệ đáo doanh trình nạp giá mãi. Nhược can thanh hồi y số. Tái sức xã dân tu chỉnh phố diên cập thông lộ nhứt điều, tân thứ các sở vụ đắc bình khiết, vô dung thảo suất cập vi hạn khả dã. Tái tu chỉnh thanh soạn phẩm vật liệu thốc hữu phiếu văn tức phụng ứng biện. Tư phiếu.
Thổ long trình ngũ kiện, cấp thiêu nhị thập hiện Phương Thái bắc trà nhứt sương kê thập bát cân, đậu hủ hàm thập tiểu trình, đậu cổ tương thập ngũ tiểu trình, đăng lung tứ đối (do tạm sự thanh phát hồi dĩ hạ) kim tường bát đối, thạch huỳnh nhứt yến, huỳnh châu nhị yến, hồng sơn nhị cân.
Do biện mãi hạn bổn nguyệt nhị thập nhứt nhựt tảo đệ nạp.
Dịch nghĩa
Ngày 20 tháng 4 năm Minh Mệnh thứ 8 (1827)
Phiếu sức cho chức dịch xã Minh Hương biết; nay cung phụng đại giá nam tuần tại bổn doanh cần cung ứng các vật kiện cùng sức cho xã trước mặt phố, các đường thông trong phố cũng như các bến sông đều phải chỉnh lý lại cho thật sạch sẽ. Và phiếu cho xã chiếu lệ mua sắm các vật cho đầy đủ hạn cho đến ngày 25 tháng này phải đệ nạp tại doanh trấn, giá mua sẽ thanh hồi y số, sức lại cho dân tu chỉnh trước mặt phố các đường thông, cùng các bến đò bến ghe phải chỉnh khiết sạch sẽ, không được làm dối trá và trái hạn nạp các vật trấn phẩm. Phải theo minh văn tuần hành. Nay phiếu.
5 hủ thổ long, 20 chiếc cấp thiêu.
Trà tàu hiệu Phương Thái 1 thùng, 18 cân
Đậu hủ làm 10 bình nhỉ, tương đậu nành 15 bình nhỉ, bốn cặp lồng đèn (mượn tạm sau rồi sẽ trả lại), 8 đôi kim tường
1 yến thạch huỳnh (đá màu vàng), 2 yến quảng châu (đỏ), hồng đơn 2 cân
Mua sắm hạn đến sáng ngày 21 tháng này đệ nạp.
Ngoài nội dung sắp xếp cảnh quan phố thị, tài liệu Hán Nôm của xã Minh Hương còn có nhiều nội dung về trát sức đón vua ngự giá, những vật phẩm cần mua để phụng nạp về kinh, sản vật của phố Hội An, hương liệu, dược liệu… Những sổ đinh, bản khai dân đinh liên quan đến việc nhập cư từ quê quán, gốc tích, nghề nghiệp, số tiền hoặc vật phẩm mỗi suất đinh, về những sổ kê địa bạ, sổ điền, bản khai đất đai, hay các sắc phong thần tích, gia phổ, các ghi chép về các ngày lễ lệ, lễ vật, địa điểm thờ tự… đã phần nào tái hiện lại lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng… của xã Minh Hương trong một giai đoạn lịch sử cụ thể.
Trong bối cảnh hiện nay, những văn bản liên quan đến việc chấn chỉnh, đảm bảo mỹ quan phố thị Hội An vẫn còn nguyên giá trị tham khảo về mặt nội dung. Việc phát triển đô thị thương cảng cổ cần được chú trọng và đầu tư không chỉ về văn hóa, lịch sử, kiến trúc… mà về mặt cảnh quan, sinh thái, việc buôn bán kinh doanh. Ý thức và tinh thần trách nhiệm của mỗi cá nhân liên quan cần được nâng cao trong việc xây dựng phố xá văn minh, lịch sự.
Từ cuối thế kỷ 16, hoạt động buôn bán ở Hội An bắt đầu trở nên sầm uất, phố thị ngày càng mở rộng, trên bến dưới sông ghe thuyền tấp nập kết nối giao thương nam - bắc, đông - tây, trở thành cảng thị quốc tế bậc nhất khu vực. Vào thế kỷ 19, hoạt động thương mại ở phố cảng Hội An vẫn tiếp tục duy trì mạnh mẽ, điều này đã được các sử quan triều Nguyễn ghi chép trong quốc sử. Dưới thời các chúa Nguyễn và cả các vua triều Nguyễn về sau, xã Minh Hương ở Hội An được giao đặc quyền quản lý hoạt động buôn bán và quản lý phố xá ở phố thị Hội An.
Hoạt động kinh doanh, buôn bán, ngoại thương, tiểu thủ công nghiệp trong giai đoạn này được chú trọng, vì vậy mà công tác phòng chống lũ lụt, hỏa hoạn, giữ gìn cảnh quan môi trường cũng đã được triều đình cũng như địa phương đặt sự quan tâm. Trong không gian phố thị các mặt hàng hóa, mà tại các đường hẻm thông ra các đường lớn, cống rãnh nhỏ thông xuống sông cũng được kêu gọi khơi thông tránh bị úng tắc, hay sửa chữa cho thông, để phòng khi lũ lụt, hay hỏa tai xảy ra dễ dàng ứng phó hơn. Năm 1758, có văn bản về nội dung trên như sau:
Phiên âm
Nội viện cai phủ tàu Nhuận Ân hầu kê.
Nhứt thừa truyền lưỡng biên phố tân cựu các khách: hệ mỗ gia tiền lộ thông hành cập tiểu mạch hạ giang, hữu thủy ủng tắt nghi cứ địa phận mai quật bồi thác dĩ phòng thủy hỏa như lưỡng đồ hạnh Cây Me tự thông phát đại lộ. Hiệp truyền Minh Hương xã cập hội quán tương hiệp dụng công bồi bổ vũ chủ lưu khai miễn lưỡng bàng uế trọc. Tư truyền.
Cảnh Hưng thập cửu niên thập nguyệt nhị thập tứ nhật.
Truyền.
Dịch nghĩa
Quan cai phủ tàu nội viện Nhuận Ân hầu, kê
Truyền cho hai bên phố các nhà khách cũ, mới, hễ nhà nào mà trước nhà có đường thông ra đường lớn, cùng cống rãnh nhỏ thông xuống sông có bị úng tắt thì phải đào khơi hay bồi đắp cho thông để phòng khi bị nước lụt hay hỏa tai như hai bên đường đi trước chùa Cây Me ra đường lớn. Nay hiệp truyền cho xã Minh Hương và Hội quán phải phối hợp dụng công đắp bồi để nước mưa chảy khỏi bị dơ nhớp đục bẩn. Nay truyền.
Ngày 24 tháng 10 năm Cảnh Hưng 19 (1758).
Truyền.
Để chuẩn bị cho cuộc tuần du của vua Minh Mạng đến Hội An, đã có các trát văn, tờ truyền đến các quan chức, chức dịch xã Minh Hương phải chú trọng đến việc chuẩn bị lễ vật, cũng như chỉnh trang phố thị ngăn nắp, sạch sẽ, giữ gìn phố xá đảm bảo mỹ quan hơn. Phiếu sức vào năm Minh Mạng thứ 8 cho xã Minh Hương có nội dung yêu cầu chỉnh trang từ phố xá, đường đi, bến sông phải thật sạch sẽ, đến việc sắp xếp các mặt hàng phải thật ngăn nắp. Nội dung phiếu sức như sau:
Phiên âm
Minh Mệnh bát niên tứ nguyệt nhị thập nhật
Phiếu Minh Hương xã chức dịch đẳng tri cứ, tư cung phụng đại giá nam tuần tại doanh gian hữu cung ứng vật kiện tái cai xã phố diện tịnh thông bộ nhứt điều cập tân thứ các sở lý ưng chỉnh khiết. Nhiếp thử hiệp phiếu nghi chiếu lệ, hậu các vật biện mãi cụ số hạn bổn nguyệt nhị thập ngũ nhựt hiện đệ đáo doanh trình nạp giá mãi. Nhược can thanh hồi y số. Tái sức xã dân tu chỉnh phố diên cập thông lộ nhứt điều, tân thứ các sở vụ đắc bình khiết, vô dung thảo suất cập vi hạn khả dã. Tái tu chỉnh thanh soạn phẩm vật liệu thốc hữu phiếu văn tức phụng ứng biện. Tư phiếu.
Thổ long trình ngũ kiện, cấp thiêu nhị thập hiện Phương Thái bắc trà nhứt sương kê thập bát cân, đậu hủ hàm thập tiểu trình, đậu cổ tương thập ngũ tiểu trình, đăng lung tứ đối (do tạm sự thanh phát hồi dĩ hạ) kim tường bát đối, thạch huỳnh nhứt yến, huỳnh châu nhị yến, hồng sơn nhị cân.
Do biện mãi hạn bổn nguyệt nhị thập nhứt nhựt tảo đệ nạp.
Dịch nghĩa
Ngày 20 tháng 4 năm Minh Mệnh thứ 8 (1827)
Phiếu sức cho chức dịch xã Minh Hương biết; nay cung phụng đại giá nam tuần tại bổn doanh cần cung ứng các vật kiện cùng sức cho xã trước mặt phố, các đường thông trong phố cũng như các bến sông đều phải chỉnh lý lại cho thật sạch sẽ. Và phiếu cho xã chiếu lệ mua sắm các vật cho đầy đủ hạn cho đến ngày 25 tháng này phải đệ nạp tại doanh trấn, giá mua sẽ thanh hồi y số, sức lại cho dân tu chỉnh trước mặt phố các đường thông, cùng các bến đò bến ghe phải chỉnh khiết sạch sẽ, không được làm dối trá và trái hạn nạp các vật trấn phẩm. Phải theo minh văn tuần hành. Nay phiếu.
5 hủ thổ long, 20 chiếc cấp thiêu.
Trà tàu hiệu Phương Thái 1 thùng, 18 cân
Đậu hủ làm 10 bình nhỉ, tương đậu nành 15 bình nhỉ, bốn cặp lồng đèn (mượn tạm sau rồi sẽ trả lại), 8 đôi kim tường
1 yến thạch huỳnh (đá màu vàng), 2 yến quảng châu (đỏ), hồng đơn 2 cân
Mua sắm hạn đến sáng ngày 21 tháng này đệ nạp.
Ngoài nội dung sắp xếp cảnh quan phố thị, tài liệu Hán Nôm của xã Minh Hương còn có nhiều nội dung về trát sức đón vua ngự giá, những vật phẩm cần mua để phụng nạp về kinh, sản vật của phố Hội An, hương liệu, dược liệu… Những sổ đinh, bản khai dân đinh liên quan đến việc nhập cư từ quê quán, gốc tích, nghề nghiệp, số tiền hoặc vật phẩm mỗi suất đinh, về những sổ kê địa bạ, sổ điền, bản khai đất đai, hay các sắc phong thần tích, gia phổ, các ghi chép về các ngày lễ lệ, lễ vật, địa điểm thờ tự… đã phần nào tái hiện lại lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng… của xã Minh Hương trong một giai đoạn lịch sử cụ thể.
Trong bối cảnh hiện nay, những văn bản liên quan đến việc chấn chỉnh, đảm bảo mỹ quan phố thị Hội An vẫn còn nguyên giá trị tham khảo về mặt nội dung. Việc phát triển đô thị thương cảng cổ cần được chú trọng và đầu tư không chỉ về văn hóa, lịch sử, kiến trúc… mà về mặt cảnh quan, sinh thái, việc buôn bán kinh doanh. Ý thức và tinh thần trách nhiệm của mỗi cá nhân liên quan cần được nâng cao trong việc xây dựng phố xá văn minh, lịch sự.
Tác giả: Lê Thị Lưu
Nguồn tin: Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
Những tin mới hơn
Những tin cũ hơn
