Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
Hướng dẫn “Dựng cây nêu ngày Tết” xuân Giáp Thìn – 2024
Dựng cây nêu là một tập tục truyền thống của cư dân Việt Nam nói chung, cư dân Hội An nói riêng. Từ xa xưa, để chuẩn bị ăn Tết, người ta thường lo mua sắm, làm bánh mứt, vệ sinh, trang hoàng nhà cửa… và dựng một cây nêu trước sân nhà, sân đình… Cây nêu là biểu tượng của sự trừ tà, trấn ác, ước mong bình an, mưa thuận gió hòa và khẳng định chủ quyền lãnh thổ đất đai của gia đình, làng xóm, cộng đồng.
Cây nếu tại di tích đình Thanh Hà - Ảnh: Quang Ngọc
Chính vì vậy, cây nêu có ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân Việt từ bao đời nay và là hình ảnh sinh động, tăng thêm không khí rộn ràng, tươi vui, sắc màu trong những ngày đầu năm mới; việc duy trì thường xuyên hoạt động “Dựng cây nêu ngày Tết” là góp phần tích cực của mỗi địa phương, tổ chức, đơn vị vào nhiệm vụ chung gìn giữ, bảo tồn di sản văn hóa truyền thống của địa phương và quê hương, đất nước.
Theo một số tư liệu xưa, tại Đàng Trong cũng như ở Hội An, tục lệ, cư dân thường dựng cây nêu vào những ngày cuối năm: Trong tác phẩm Gia Định thành thông chí được xuất bản vào thời Minh Mạng, đầu thế kỷ XIX, tác giả Trịnh Hoài Đức viết: “… tục xưa dựng nêu vào ngày ngày trừ tịch, tức ngày cuối cùng của năm và hạ nêu vào ngày Mồng 7 Tết”.
Trong sách Đại Nam thực lục chính biên, tập sáu: “… phần năm Ất Tỵ, Thiệu Trị, năm thứ 5 tức năm 1845, mùa Đông, tháng 12 về định lại ngày tế hợp hưởng có viết về việc dựng nêu như sau: tháng đủ, vào ngày 30, tháng thiếu vào ngày 29 tháng Chạp”.
Qua một số tư liệu lịch sử nêu trên, ngày dựng cây nêu nhằm ngày cuối cùng của một năm: vào ngày 30 nếu là tháng đủ ngày, vào ngày 29 Tết nếu là tháng thiếu. Tuy nhiên, tại Hội An, tư liệu dân gian cũng cho biết một số làng/xã có tục dựng nêu sớm hơn, từ 23 tháng Chạp trở đi.
Thực hiện Kế hoạch số 220/KH-UBND, ngày 24/01/2024 của UBND thành phố Hội An về việc tổ chức Hội thi “Cây nêu ngày Tết” Xuân Giáp Thìn - 2024 với mục đích nhằm phục hồi, tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống của Hội An, tạo nên sắc xuân, không khí vui tươi để đón chào năm mới, Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An phổ biến một số thông tin hướng dẫn dựng cây nêu Tết Nguyên đán Giáp Thìn - 2024 như sau:
- Vật liệu:
+ Cây dùng làm cây nêu: Cây tre già, cao, to, thẳng, ngọn tre còn chùm lá tươi.
+ Dây giằng: Ít nhất 3 dây giằng, được làm bằng dây thừng chắc chắn.
+ Cọc: Cọc bằng tre, đủ độ chắc để buộc dây giằng chân cây nêu.
- Hình thức, trang trí:
+ Cờ: Cờ hội vuông cỡ lớn (loại cờ ngũ hành, giữa lòng màu đỏ hoặc vàng, diềm ngoài không phải màu đen hoặc màu tím sậm) treo bên dưới chùm lá tre. Cán cờ treo xéo với thân tre và được buộc giằng chắc chắn.
+ Lá phướn: Ngày xưa làm bằng giấy, bên trên viết tên các vị thần chủ quản trong năm được thiên đình phái xuống như Hành Khiến, Hành Binh, Thái Tuế… Ngày nay, lá phướn có thể được thay thế bằng vải màu đỏ, bên trên viết các câu chữ mang ý nghĩa tốt đẹp nhằm chúc mừng năm mới như: “Tân niên kính chúc quốc thái dân an, phong điều vũ thuận” hoặc “Chúc mừng năm mới”, “An khang thịnh vượng”... Khuyến khích sử dụng câu chữ theo nội dung truyền thống. Lá phướn được treo cùng vị trí với cờ hội, buông xuống bên dưới.
+ Dụng cụ tạo âm thanh: Lệ xưa treo chuông đất, khánh sành. Nay, có thể thay thế bằng chuông gió. Dụng cụ tạo âm được treo phía dưới chùm lá tre bằng một vòng tre tròn.
+ Vật mang ý nghĩa tín ngưỡng (theo truyền thống của địa phương): Một nhành lá đa, lá dứa hay nhánh xương rồng, hoặc một giỏ nhỏ được đan bằng tre, bên trong bỏ các loại vàng mã, gạo muối, trầu cau.. và một tấm vỉ hình ô vuông được đan bằng nan tre gồm 4 nan dọc và 5 nan ngang, biểu tượng cho “tứ tung ngũ hoành”. Những đồ vật này treo phía dưới chùm lá tre bằng một vòng tre tròn chắc chắn.
+ Lồng đèn: Trang trí tại khuôn viên xung quanh cây nêu, đồng thời trên đỉnh cây nêu nên trang trí lồng đèn, thả xuống dưới để tạo màu sắc vui tươi; nên sử dụng màu truyền thống liên quan đến tín ngưỡng của địa phương (màu vàng, đỏ…).
+ Trang trí trên dây giằng: Xuân liên và cờ xéo loại nhỏ nhiều màu hoặc các hình thức trang trí phù hợp khác.
+ Trang trí xung quanh gốc nêu: Trang trí câu đối xuân, hình ảnh bánh trái ngày Tết...
Để tạo cảnh quan đẹp xung quanh khu vực dựng nêu, có thể kết hợp trang trí lồng đèn hoặc các hình thức trang trí khác phù hợp như cây cảnh, panô, các mô hình tượng trưng cho ngày Tết cổ truyền như bánh chưng, bánh tét, con giáp của năm, các đồ án cát tường như Phúc, Lộc, Thọ,... các hình ảnh mang ý nghĩa ca ngợi quê hương đất nước. Có thể trang trí cờ ngũ hành (cờ xéo lớn) nhưng lưu ý: Ở giữa lòng và diềm ngoài không dùng màu đen, tím sậm hoặc trắng.
* Lưu ý, không nên sử dụng các loại đèn nhấp nháy và các vật dụng khác có chất liệu hiện đại, khuyến khích sử dụng những vật liệu có chất liệu thân thiện với môi trường.
- Về lễ cúng dựng và hạ cây nêu
+ Cúng dựng nêu: Cúng trước khi dựng nêu, cúng đất đai và thổ thần. Lễ vật gồm con gà trống tơ, hương đèn, hoa quả, kim ngân, trầu cau, gạo muối… Dựng nêu xong, rắc bột vôi màu trắng dưới đất quanh gốc nêu tạo thành vòng tròn hoặc rắc hình cánh cung với mũi tên hướng ra phía cổng.
- Cúng hạ nêu: Hạ nêu vào ngày mồng 7 Tết (khai hạ). Lễ vật cúng hạ nêu gồm con gà trống tơ, hương đèn, hoa quả, kim ngân… Cúng xong thì tiến hành hạ nêu.
* Đối với những địa phương, đơn vị trong các năm qua đã duy trì phục dựng cây nêu vào ngày Tết, năm nay tiếp tục phát huy và đầu tư trang trí cảnh quan xung quanh, trong khuôn viên dựng nêu để tạo nên sự mới mẻ, rực rỡ.
Dựng nêu ngày tết là một trong những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc bởi lẽ cây nêu không chỉ mang ý nghĩa về mặt tâm linh mà việc trang trí cây nêu bài bản, đúng cách cũng tạo thêm sắc xuân, không khí vui tươi của ngày tết, đồng thời phản ánh ước vọng của cộng đồng về một cuộc sống ấm no, bình an, hạnh phúc, phát triển trong năm mới.
Theo một số tư liệu xưa, tại Đàng Trong cũng như ở Hội An, tục lệ, cư dân thường dựng cây nêu vào những ngày cuối năm: Trong tác phẩm Gia Định thành thông chí được xuất bản vào thời Minh Mạng, đầu thế kỷ XIX, tác giả Trịnh Hoài Đức viết: “… tục xưa dựng nêu vào ngày ngày trừ tịch, tức ngày cuối cùng của năm và hạ nêu vào ngày Mồng 7 Tết”.
Trong sách Đại Nam thực lục chính biên, tập sáu: “… phần năm Ất Tỵ, Thiệu Trị, năm thứ 5 tức năm 1845, mùa Đông, tháng 12 về định lại ngày tế hợp hưởng có viết về việc dựng nêu như sau: tháng đủ, vào ngày 30, tháng thiếu vào ngày 29 tháng Chạp”.
Qua một số tư liệu lịch sử nêu trên, ngày dựng cây nêu nhằm ngày cuối cùng của một năm: vào ngày 30 nếu là tháng đủ ngày, vào ngày 29 Tết nếu là tháng thiếu. Tuy nhiên, tại Hội An, tư liệu dân gian cũng cho biết một số làng/xã có tục dựng nêu sớm hơn, từ 23 tháng Chạp trở đi.
Thực hiện Kế hoạch số 220/KH-UBND, ngày 24/01/2024 của UBND thành phố Hội An về việc tổ chức Hội thi “Cây nêu ngày Tết” Xuân Giáp Thìn - 2024 với mục đích nhằm phục hồi, tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống của Hội An, tạo nên sắc xuân, không khí vui tươi để đón chào năm mới, Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An phổ biến một số thông tin hướng dẫn dựng cây nêu Tết Nguyên đán Giáp Thìn - 2024 như sau:
- Vật liệu:
+ Cây dùng làm cây nêu: Cây tre già, cao, to, thẳng, ngọn tre còn chùm lá tươi.
+ Dây giằng: Ít nhất 3 dây giằng, được làm bằng dây thừng chắc chắn.
+ Cọc: Cọc bằng tre, đủ độ chắc để buộc dây giằng chân cây nêu.
- Hình thức, trang trí:
+ Cờ: Cờ hội vuông cỡ lớn (loại cờ ngũ hành, giữa lòng màu đỏ hoặc vàng, diềm ngoài không phải màu đen hoặc màu tím sậm) treo bên dưới chùm lá tre. Cán cờ treo xéo với thân tre và được buộc giằng chắc chắn.
+ Lá phướn: Ngày xưa làm bằng giấy, bên trên viết tên các vị thần chủ quản trong năm được thiên đình phái xuống như Hành Khiến, Hành Binh, Thái Tuế… Ngày nay, lá phướn có thể được thay thế bằng vải màu đỏ, bên trên viết các câu chữ mang ý nghĩa tốt đẹp nhằm chúc mừng năm mới như: “Tân niên kính chúc quốc thái dân an, phong điều vũ thuận” hoặc “Chúc mừng năm mới”, “An khang thịnh vượng”... Khuyến khích sử dụng câu chữ theo nội dung truyền thống. Lá phướn được treo cùng vị trí với cờ hội, buông xuống bên dưới.
+ Dụng cụ tạo âm thanh: Lệ xưa treo chuông đất, khánh sành. Nay, có thể thay thế bằng chuông gió. Dụng cụ tạo âm được treo phía dưới chùm lá tre bằng một vòng tre tròn.
+ Vật mang ý nghĩa tín ngưỡng (theo truyền thống của địa phương): Một nhành lá đa, lá dứa hay nhánh xương rồng, hoặc một giỏ nhỏ được đan bằng tre, bên trong bỏ các loại vàng mã, gạo muối, trầu cau.. và một tấm vỉ hình ô vuông được đan bằng nan tre gồm 4 nan dọc và 5 nan ngang, biểu tượng cho “tứ tung ngũ hoành”. Những đồ vật này treo phía dưới chùm lá tre bằng một vòng tre tròn chắc chắn.
+ Lồng đèn: Trang trí tại khuôn viên xung quanh cây nêu, đồng thời trên đỉnh cây nêu nên trang trí lồng đèn, thả xuống dưới để tạo màu sắc vui tươi; nên sử dụng màu truyền thống liên quan đến tín ngưỡng của địa phương (màu vàng, đỏ…).
+ Trang trí trên dây giằng: Xuân liên và cờ xéo loại nhỏ nhiều màu hoặc các hình thức trang trí phù hợp khác.
+ Trang trí xung quanh gốc nêu: Trang trí câu đối xuân, hình ảnh bánh trái ngày Tết...
Để tạo cảnh quan đẹp xung quanh khu vực dựng nêu, có thể kết hợp trang trí lồng đèn hoặc các hình thức trang trí khác phù hợp như cây cảnh, panô, các mô hình tượng trưng cho ngày Tết cổ truyền như bánh chưng, bánh tét, con giáp của năm, các đồ án cát tường như Phúc, Lộc, Thọ,... các hình ảnh mang ý nghĩa ca ngợi quê hương đất nước. Có thể trang trí cờ ngũ hành (cờ xéo lớn) nhưng lưu ý: Ở giữa lòng và diềm ngoài không dùng màu đen, tím sậm hoặc trắng.
* Lưu ý, không nên sử dụng các loại đèn nhấp nháy và các vật dụng khác có chất liệu hiện đại, khuyến khích sử dụng những vật liệu có chất liệu thân thiện với môi trường.
- Về lễ cúng dựng và hạ cây nêu
+ Cúng dựng nêu: Cúng trước khi dựng nêu, cúng đất đai và thổ thần. Lễ vật gồm con gà trống tơ, hương đèn, hoa quả, kim ngân, trầu cau, gạo muối… Dựng nêu xong, rắc bột vôi màu trắng dưới đất quanh gốc nêu tạo thành vòng tròn hoặc rắc hình cánh cung với mũi tên hướng ra phía cổng.
- Cúng hạ nêu: Hạ nêu vào ngày mồng 7 Tết (khai hạ). Lễ vật cúng hạ nêu gồm con gà trống tơ, hương đèn, hoa quả, kim ngân… Cúng xong thì tiến hành hạ nêu.
* Đối với những địa phương, đơn vị trong các năm qua đã duy trì phục dựng cây nêu vào ngày Tết, năm nay tiếp tục phát huy và đầu tư trang trí cảnh quan xung quanh, trong khuôn viên dựng nêu để tạo nên sự mới mẻ, rực rỡ.
Dựng nêu ngày tết là một trong những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc bởi lẽ cây nêu không chỉ mang ý nghĩa về mặt tâm linh mà việc trang trí cây nêu bài bản, đúng cách cũng tạo thêm sắc xuân, không khí vui tươi của ngày tết, đồng thời phản ánh ước vọng của cộng đồng về một cuộc sống ấm no, bình an, hạnh phúc, phát triển trong năm mới.
Tác giả: Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
Nguồn tin: Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
Những tin mới hơn
Những tin cũ hơn
